Historia Biblii

Rękopisy z Qumran

W 1947 roku trzech beduińskich chłopców wędrowało ze stadem owiec i kóz w okolicach Morza Martwego. Gdy jedna z kóz zaginęła, jeden z nich udał się na poszukiwania. Przypadkowo natrafił na nieznaną sobie wcześniej jaskinię. Rzucił do jaskini kamień i usłyszał dźwięk tłuczonego dzbana. Następnego dnia postanowił wrócić w to samo miejsce zabierając ze sobą kolegę. Jak się później okazało natrafili na jaskinię, w której znajdowały się ukryte w dzbanie hebrajskie zwoje sprzed blisko dwóch tysięcy lat. W dzbanie tym znajdowało się siedem dużych, w miarę dobrze zachowanych zwojów.

Odnalezione przez Beduinów zwoje zostały pocięte na kawałki i wystawione na sprzedaż dla turystów na jerozolimskich bazarach. Jeden z tych fragmentów trafił do rąk, handlarza antyków z Betlejem. Handlarz ten skontaktował się z profesorem Eleazarem Sukenikiem z Uniwersytetu Hebrajskiego z prośbą o ocenę, czy fragmenty są wartościowe, czy też są to falsyfikaty.

Profesor szybko zorientował się, że ma przed sobą coś niezwykłego, i poprosił o dostarczenie większej liczby zwojów. Handlarz dostarczył więc Sukenikowi trzy kompletne, jeszcze nie rozwinięte zwoje skórzane, zapisane pismem staro-hebrajskim.

Profesor odkupił rękopisy i po dokładnej analizie okazało się, że pierwszy zawierał tekst biblijnej Księgi Izajasza, drugi to komentarz do proroczej Księgi Habakuka,  a trzeci to nieznany wcześniej Zwój Wojny  opisujący apokaliptyczną wizję wojny Synów Światłości z Synami Ciemności. 

Przez kolejne lata archeologowie przeszukali około 200 jaskiń i odkryli 11 grot w których w sumie znaleźli około 900 rękopisów w tym 233 manuskryptów biblijnych.

Przeprowadzone badania archeologiczne i metodą radiowęglową C14 pozwalają datować rękopisy na okres od II do I wieku p.n.e.  Dzięki badaniom paleograficznym zwojów ustalono, że najstarsze z nich powstawały nawet od połowy III wieku p.n.e.

Pierwszy polski całościowy przekład Rękopisów z Qumran, ukazał się dopiero w 1996 roku jako Rękopisy znad Morza Martwego w tłumaczeniu Piotra Muchowskiego. 

Do czasu odkrycia rękopisów z Qumran najstarszym zachowanym do naszych czasów rękopisem Starego Testamentu był Kodeks z Aleppo z X wieku. Przez wiele wieków stanowił punkt odniesienia jako najdokładniejszy tekst Biblii hebrajskiej, wielokrotnie konsultowany w przypadku wątpliwości. 

Jednak gdy znaleziono rękopisy na palestyńskiej pustyni w Qumran starsze od kodeksu z Aleppo o ponad 1000 lat, to zaczęto porównać jednolitość tekstów.

Po porównaniu rękopisów z Qumran z Kodeksem z Aleppo okazało się, że na przestrzeni ponad 1000 lat treść Świętych Pism Starego Testamentu nie uległa zmianie!

Kodeks z Aleppo to tekst masorecki – jest on zapisany przy pomocy hebrajskich liter spółgłoskowych (tekst oryginalny) oraz systemu znaków samogłoskowych w postaci kropek i kresek umieszczanych nad lub pod literami, aby pomóc w odczycie i interpretacji oryginalnego tekstu hebrajskiego. 

W oryginalnym tekście hebrajskim były tylko samogłoski pisane w jednym ciągu bez spacji i znaków interpunkcyjnych.

Sztuka czytania wyrastała ze znajomości treści Biblii. Żydzi od dziecka uczyli się całej Biblii na pamięć, słuchając i powtarzając jej treść. Dzięki temu patrząc na ciąg samogłosek byli w stanie odczytać tekst biblijny.

Tu warto wspomnieć o niezwykłej staranności z jaką żydowscy skrybowie dokonywali kopiowania świętego tekstu: starannie liczyli wszystkie litery i słowa w każdej linii, kąpali się i brali nowe pióro przed napisaniem świętego Imienia Boga JHWH.

Uważnie i wyraźnie poprawiali znalezione błędy, a jeśli popełnili zbyt wiele błędów, dokonywali pogrzebu takiego zwoju, który nie mógł być używany.

Słowo “Biblia” pochodzi z języka greckiego, która oznacza “zwoje” lub “księgi”. Greckie słowo z kolei pochodzi od nazwy starożytnego miasta Byblos, którego mieszkańcy specjalizowali się w wytwarzaniu materiałów piśmienniczych

Biblia jest Księgą pod wieloma względami wyjątkową!

Była pisana przez 1500 lat na trzech kontynentach (Azja, Afryka i Europa)

Bóg powołał do jej spisania 40 autorów różniących się pod wieloma względami (praca, pochodzenie, wykształcenie), a jednak wszystkie księgi łączą się odniesieniami, historią i wzajemnie uzupełniają i podczas lektury Biblii ma się wrażenie jakby napisał ją jeden autor, a nie 40.

Zawiera chronologiczny zapis historii narodu wybranego (Żydów) od powołania Abrahama ponad 2000 lat przed narodzeniem Chrystusa aż do przyjścia Chrystusa, Jego śmierci, zmartwychwstania, wniebowstąpienia i misyjnej służby Jego uczniów – apostołów.

Pierwsza księga Biblii pokazuje początek wszystkich rzeczy - stworzenie świata i pochodzenie pierwszych ludzi.

Ostatnia księga Biblii pokazuje koniec wszystkich rzeczy – zniszczenie teraźniejszego wszechświata i stworzenie nowej ziemi i nowych niebios.

PIĘCIOKSIĄG -  Autorem pierwszych 5 ksiąg Biblii był Mojżesz, którego historię chyba dobrze znamy (?)

Pierwszych 6 rozdziałów Biblii opisuje ponad 1600 lat historii od stworzenia świata, uczynienia Adama z prochu ziemi, uczynienie Ewy z żebra Adama, historię Kaina i Abla, powstawanie i osiedlanie się pierwszych plemion, stopniowe moralne zepsucie ludzkości i uniwersalny potop za czasów Noego.

Poza wszystkimi rodzajami zwierząt lądowych i ptaków, 8 osób zostało uratowanych w Arce Noego.

Kolejne 4 rozdziały opisują okres ponad 400 lat od potopu do powołania Abrahama, ponowne zaludnianie ziemi przez potomków Noego, budowa wieży Babel, pomieszanie języków i rozproszenie ludzi po całej ziemi.

W 12 rozdziale pierwszej księgi Biblii (zwanej Księgą Rodzaju) dochodzimy do chronologicznego środka Starego Testamentu Nieco ponad 2000 lat od stworzenia świata i nieco ponad 2000 lat do przyjścia Chrystusa – Bóg powołuje z Mezopotamii Abrama i nakazuje mu wędrówkę na zachód do ziemi obiecanej – do Kanaanu.

Tak rozpoczyna się historia narodu wybranego.

Abram, nazwany przez Boga Abrahamem – ojcem narodów, w wieku 100 lat, zostaje ojcem Izaaka.

Izaak ma dwóch synów: Ezawa i Jakuba.

Jakub,  nazwany przez Boga Izraelem - walczący z Bogiem, zostaje ojcem 12 synów, którzy stają się głowami 12 plemion narodu Izraelskiego.

Jeden z synów Izraela, Józef, zostaje sprzedany jako niewolnik do Egiptu, gdzie po wielu perypetiach zostaje premierem Egiptu i ratuje cały ówczesny świat przed klęską głodu.

Księga Rodzaju kończy się wędrówką całej rodziny Izraela z powodu klęski głodu w Kanaanie do Egiptu, gdzie spędzą kolejne 450 lat.

Druga Księga Mojżesza to historia wyjścia narodu Izraelskiego z Egiptu, który rozrósł się do kilku milionów (2-3 miliony).

Plagi egipskie, przejście przez Morze Czerwone, 40 lat wędrówki przez pustynię – nadanie prawa pod górą Synaj – Dekalog – 10 przykazań będących streszczeniem obszernego prawa moralnego, religijnego i cywilnego, które jest szczegółowo przedstawione i zilustrowane w kolejnych 3 księgach Mojżesza.

Następne Księgi Biblijne opisują zdobycie Ziemi Kanaanu i zasiedlenie jej przez 12 plemion Izraela pod przywództwem Jozuego, zmagania i walki z sąsiednimi narodami za czasów Sędziów, ustanowienie Królestwa za czasów Saula, Dawida (na około 1000 lat przed Chrystusem), złoty wiek Salomona, który buduje Bogu piękną świątynię, podział królestwa po śmierci Salomona na królestwo Izraela na północy i Judy na południu i opis rządów kolejnych władców – ich wierności i niewierności Bogu i konsekwencji ich postępowania, aż do upadku królestwa Izraela i zabrania ich do niewoli do Asyrii, a następnie upadku Judy, zburzenie świątyni i Jerozolimy w 586 roku przed Chrystusem i 70-letniej niewoli Babilońskiej.

Ostatnie księgi historyczne opisują powrót z niewoli za czasów Persów, odbudowę Jerozolimy, odbudowę świątyni i powolne odradzanie się narodu żydowskiego.

Wydarzenia opisane w Biblii dotyczą konkretnych geograficznych miejsc, które do dzisiaj istnieją i które możemy odwiedzić.

Chronologia i historia biblijna jest udokumentowana i potwierdzona licznymi odkryciami archeologicznymi i pozabiblijnymi źródłami historycznymi, które dowodzą prawdomówności i spolegliwości biblijnego przekazu historycznego.

Biblia zawiera też księgi poetyckie jak Psalmy, będące natchnionym zbiorem pieśni Izraela, księgę Pieśni nad Pieśniami opisującą piękno miłości małżeńskiej  i księgi mądrości – przypowieści Salomona i księgę Kaznodziei Salomona – prezentujące głębokie filozoficzne rozważania.

Ostatnią częścią Starego Testamentu są księgi prorockie, które są Bożym komentarzem postępowania ludzi za czasów królów, niewoli i odnowy królestwa.

Prorocy przemawiali do ludzi żyjących za ich czasów, ale też zapowiadali nadejście Wielkiego Wybawiciela, Mesjasza, Bożego Wybrańca, który przyniesie wszystkim ludziom, wszystkim narodom ratunek i wyzwolenie ze zła, z opresji i z niewoli grzechu!

Nowy Testament zaczyna się od nawiązania do starotestamentowych zapowiedzi.

Wszystkie cztery Ewangelie przedstawiają wypełnienie proroczych słów i wizji nowego Królestwa pod władzą nowego Króla Izraela z rodu Dawida.

Pan Jezus w swoim narodzeniu z dziewicy w Betlejem, w swoim nauczaniu, czynieniu cudów, uzdrawianiu chorych, byciu zdradzonym, i ukrzyżowanym na Golgocie wypełnia nie dziesiątki ale setki proroctw i zapowiedzi Starego Testamentu.

Jego zmartwychwstanie i spotykanie się przez kolejnych 40 dni z Jego uczniami, Jego wstąpienie do nieba na ich oczach i wylanie Ducha Świętego na Jego uczniów, jest dramatycznym początkiem Kościoła, którego kolejne losy są opisane w Księdze Dziejów Apostolskich i Listach Apostolskich.

Ostatnia księga Nowego Testamentu zawiera proroczą wizję czasów ostatecznych, opis końca tego świata i stworzenie nowego nieba i nowej ziemi!

To w wielkim skrócie zarys poselstwa Biblii.

Teraz przejdziemy do tłumaczeń Pisma Świętego.

Pierwszy przekład starożytnych pism hebrajskich na język grecki został dokonany między 250 a 150 rokiem p.n.e.

W tamtym czasie Grecy byli największym mocarstwem i ich język stał się środkiem komunikacji między różnojęzycznymi narodami, tak jak dzisiaj język angielski.

 Wielu Żydów było rozproszonych po różnych krajach i na ich potrzeby, siedemdziesięciu tłumaczy, w ciągu 72 dni, dokonało przekładu pierwszych 5 Ksiąg Starego Testamentu.

Nazwa SEPTUAGINTA pochodzi od łacińskiego słowa 70.

W późniejszych wiekach przełożono pozostałe księgi starego testamentu, które stopniowo uzupełniano również o żydowskie opracowania historyczne, spisane w języku greckim.

Do IV wieku tekst Septuaginty doczekał się wielu odpisów. Łączna liczba zachowanych kopii sięga 1555 sztuk. 

Do naszych czasów dotrwały kompletne kodeksy, pochodzące z IV wieku n.e.: Kodeks Watykański, Synajski i Aleksandryjski.

Septuaginta miała wielkie znaczenie dla utrzymania judaizmu wśród Żydów, posługujących się na co dzień Greką, a żyjących z dala od swojego kraju.

Z drugiej strony, ponieważ język grecki dominował w całym śródziemnomorskim świecie, tłumaczenie to dało innym kulturom możliwość zapoznania się z Biblią.

Septuaginta, była najbardziej rozpowszechnionym przekładem Hebrajskich pism tamtych czasów oraz najczęściej cytowanym przekładem w Nowym Testamencie spisanym także w j. greckim.

Hexapla Orygenesa z III wieku – zestawienie w 6 paralelnych kolumnach hebrajskiego tekstu Starego Testamentu i 5 greckich przekładów.

Takie zestawienie miało być pomocne we właściwym zrozumieniu myśli Pisma świętego.

Kolejnym znaczącym przekładem była WULGATA - BIBLIA HIERONIMA

Stopniowo w Cesarstwie Rzymskim rosło zapotrzebowanie na przekłady Łacińskie.

Do końca IV wieku n.e. powstały liczne tłumaczenia fragmentów Biblii w języku starołacińskim. 

Jednolitego przekładu całości Pisma Świętego dokonał dopiero Hieronim, który około 365 roku nawrócił się na chrześcijaństwo i rozpoczął studia teologiczne.

Poświęcił ponad 20 lat na studiowanie Hebrajskiego, Aramejskiego i Greki.

Podczas pobytu w Antiochii, w 379 roku, został mianowany duszpasterzem i otrzymał stanowisko poufnego sekretarza i bibliotekarza biskupa Damasusa.

Ten biskup zlecił mu rewizję tekstów Starego i Nowego Testamentu, tłumaczonych po Łacinie.

Ostatecznie Hieronim dokonał przekładu całego Starego Testamentu z języka hebrajskiego i ujednolicił przekład pism Nowego Testamentu.

Pracy tej poświęcił resztę swojego życia, zamieszkawszy w klasztorze  w Betlejem. 

Jego tłumaczenie zyskało wielką popularność dzięki prostemu językowi, jakiego Hieronim użył do tłumaczenia – stąd późniejsza nazwa jego przekładu: Wulgata – powszechny, powszedni, zwykły.

Za przykład tłumaczenia, który stara się oddać bardziej myśl tekstu niż jego dosłowność niech posłuży psalm 3 wiersz 8. Przekład literacki tłumaczy tak: „Wszak Ty uderzyłeś w szczękę wszystkich wrogów moich, Połamałeś zęby bezbożnych. A Jan Kochanowski przetłumaczył go tak „biłeś ich w gęby, a oni w krwawym piasku zbierali swe zęby”.

Z czasem, Wulgata Hieronima zyskała akceptację w zachodnich Kościołach i ostatecznie stała się źródłem wszystkich późniejszych Rzymskokatolickich tłumaczeń.

Wulgata była najczęściej używaną wersją Biblii w piśmiennictwie i liturgii Kościoła zachodniego i królowała przez kolejne wieki, aż do pojawienia się tłumaczeń na języki narodowe.

Podział na rozdziały i wersety nie znajdował się w pierwotnej Biblii.

Został on wprowadzony dużo później.

Podzielenie ksiąg biblijnych na rozdziały przypisuje się angielskiemu duchownemu, arcybiskupowi Canterbury, Stephenowi Langtonowi. Dokonał on tego w połowie XIII wieku.

Mylące interpretacje wynikające z istniejącego podziału na rozdziały i wersety (i dodatkowo dodane przez tłumaczy nagłówki).

Przykład interpretacji przypowieści Jezusa z Ew. Łukasza 15

Łk 15 (1): I zbliżali się do niego wszyscy celnicy i grzesznicy, aby go słuchać. (2): A faryzeusze i uczeni w Piśmie szemrali, mówiąc: Ten człowiek przyjmuje grzeszników i jada z nimi. (3): I opowiedział im taką przypowieść:

zgubiona owca

(7): Mówię wam, że podobnie w niebie większa będzie radość z jednego pokutującego grzesznika niż z dziewięćdziesięciu dziewięciu sprawiedliwych, którzy nie potrzebują pokuty.

zgubiona moneta

(10): Podobnie, mówię wam, będzie radość przed aniołami Boga z jednego pokutującego grzesznika.

ZESTAWIENIE KONTRASTÓW - daleko i blisko, żywa owieczka i martwa moneta, pasterz na polach i kobieta w domu

Pan Jezus nie kończy jednak na tym, ale kontynuuje:  zgubiony syn marnotrawny i drugi syn w domu ojca

Po przeczytaniu wszystkich 3 fragmentów tej jednej przypowieści możemy się zastanowić, która jej część mówi o nas – gdzie my jesteśmy zgubieni:  – blisko, w domu Ojca jak ten drugi syn i jak ta moneta  - czy daleko jak syn marnotrawny i jak zagubiona owca

WYNALEZIENIE DRUKU

W czasach średniowiecza książki były niezwykle rzadkie, gdyż powstawały w wyniku odręcznego, długotrwałego i mozolnego przepisywania. Wyprodukowanie jednej księgi trwało całe lata.

Wynalezienie przez Gutenberga ruchomej czcionki drukarskiej na zawsze zmieniło i zrewolucjonizowało proces komunikacji w całej Europie.

Pierwszą drukowaną książką na świecie była edycja Łacińskiej Wulgaty Hieronima.

Jej druk rozpoczęto około 1452 roku w Mainz, w Niemczech, a zakończono w 1455 roku.

Tę drukowaną wersję Wulgaty określa się od tamtego czasu Biblią Gutenberga.

Gutenberg, użył wysokiej jakości papieru i kolorowych, ręcznie barwionych, dużych inicjałów.

Sporządził wyjątkowo piękny krój czcionki – tekst tłoczono dwudziestoma czterema dużymi i małymi literami łacińskiego alfabetu. Prasę drukarską ustawiono na czterdzieści dwie linie na stronę, z dwoma kolumnami druku.

Nabywcy sami wybierali artystę, który upiększał ich osobiste kopie zdobieniami. To sprawiło, że każda z nich była unikalna.

Biblia została wydana w dwóch tomach, w nakładzie stu dziewięćdziesięciu sześciu egzemplarzy. Jej druk zajął 3 lata!

Do naszych czasów przetrwało jedynie  czterdzieści osiem sztuk. Jedna z oryginalnych Biblii Gutenberga znajduje się w Polsce, w muzeum w Pelplinie.

Wynalazek druku stanowił wielki krok, dzięki któremu zostało rozprzestrzenione Słowo Boże.

Na to właśnie musiał mieć nadzieję sam Johannes Gutenberg, mówiąc: „i popłynie strumień prawdy! Jak nowa gwiazda, rozproszy ciemności ignorancji i wniesie światło dotychczas nieznane, by zajaśniało między ludźmi”. 

Dotychczas jeden człowiek potrzebował kilku lat na przepisanie Biblii, a prasa Gutenberga w ciągu kilku lat drukowała kilkaset Biblii. Pojawiały się kolejne prasy i nie dało się już tego zatrzymać - coraz większa rzesza ludzi miała dostęp do Pisma Św.

To spowodowało, że ludzie zaczęli korzystać z drukowanych wydań Pisma Św. i tłumaczyć je na języki narodowe. Pierwszym, który skorzystał z prasy Gutenbera do nowego tłumaczenia był Erazm z Roterdamu.

Wydrukował on Grecki tekst Nowego Testamentu i swoje własne tłumaczenie Nowego Testamentu na język łaciński.

Poprzednie tłumaczenie Hieronima językowo się zestarzało.

Tu należy wspomnieć, że wynalezienie druku przez Gutenberga zbiegło się z innym bardzo ważnym wydarzeniem, które spopularyzowało jeszcze bardziej Biblię na cały świat -  REFORMACJA spowodowała tłumaczenia Biblii na języki narodowe.

Marcin Luter przetłumaczył całą Biblie na język niemiecki. Uważany jest nawet za twórcę języka niemieckiego, bo jeździł po całych Niemczech, wszystkich landach, gdzie mówiono różnymi dialektami i ujednolicił język przez stworzenie podstaw gramatyki języka niemieckiego. Dzisiaj w Niemczech stawia się mu pomniki z napisem „dr. Marcin Luter twórca Języka Niemieckiego”.

Jan Sebastian Bach w  XVII wieku przybliżył treść niemieckiego tekstu biblijnego, zamieszczając jego fragmenty w kantatach śpiewanych podczas nabożeństw.

Kantaty były wykonywane podczas nabożeństw w każdą niedzielę przez chór szesnastu śpiewaków pod kierunkiem samego autora. Nabożeństwa często trwały 8 godzin, kazanie 2 godziny i 6 godzin śpiewania.

Na długo wcześniej zanim pojawił się druk i powszechne stały się przekłady na języki narodowe, dwóch apostołów Słowian, Cyryl i Metody opracowali alfabet, pozwalający na zapisanie dźwięków występujących w mowie słowiańskiej.

Już na początku lat 60. IX w. dokonali przekładu wybranych ksiąg Pisma Świętego.

Do czasów współczesnych zachowała się tylko część tekstów powstałych w czasach Cyryla i Metodego.

Za cara Symeona Wielkiego (893–927) przełożono na język staro-cerkiewno-słowiański szereg dalszych fragmentów Biblii.

Zanim pojawił się jeszcze druk w Europie, około 1378 roku Jan Wiklif, profesor na Uniwersytecie w Oksfordzie, opublikował dzieło w którym wyjaśnił, że wszystkie dzieci Boże są sobie równe i są tak samo zdolne, by zrozumieć Pismo Święte.

Oświadczył, że „Pismo Święte jest najwyższym autorytetem dla każdego chrześcijanina, zasadą wiary i ludzkiego doskonalenia”.

Owocem jego umiłowania Słowa Bożego było angielskie, niemalże dosłowne tłumaczenie Biblii z Łaciny, oparte na  Wulgacie.

Wracając do czasów reformacji i prasy drukarskiej, znaczącym wydarzeniem było tłumaczenie Wliama Tyndale’a z greckiego Nowego Testamentu Erazma.

Praca Tyndale’a wymagała dużo wysiłku, bo musiał stworzyć 300 nowych słów w języku angielskim, by dobrze przetłumaczyć tekst grecki. Z początku wszyscy zachwycali się przekładem Tyndale’a - nawet król Henryk VIII.

Jednak hierarchom kościelnym nie podobało się, że Tyndale przetłumaczył Biblie na j. angielski i wywarli nacisk na Króla, tak że Tyndale musiał przenieść się do Belgii i tam kończył swoją pracę.

Z Belgii też przemycano Biblię Tyndale’a przez Niemcy do Anglii.

Ostatecznie Tyndleya schwytano i po 500 dniach surowego więzienia, został uduszony a następnie spalony na stosie za swoje tłumaczenie razem ze swoim działem w 1536 roku.

Jego ostatnią modlitwą było „Boże otwórz oczy Króla Anglii”. Modlił się, by Król Anglii mógł dostrzec jak ważny jest swobodny dostęp do Biblii i nie zakazywał go.

Myles Coverdale kaznodzieja i tłumacz Biblii zapoznał się przekładem Tyndleya i poszedł z nim do króla jako ze swoim przekładem, a Henryk  VIII dał pozwolenie na jego druk jako Biblii Mateusza i cała Anglia czytała przekład Williama Tyndleya. W ten sposób można powiedzieć modlitwa Tyndleya została wysłuchana.

Konflikt Henryka VIII z papiestwem z powodów prywatnych - bo jak wiemy on ciągle zmieniał i mordował swoje żony - jeszcze bardziej przyczynił się do rozpowszechnienia Pisma Św.

Gdy w Anglii powstał narodowy kościół anglikański, to dostęp do Biblii stał się powszechny, bo nikt go nie zakazywał. Tak jak kropla drąży skałę, tak Słowo Boże w Anglii wywierało coraz większy wpływ na ludzkie umysły.

Po śmierci Henryka VIII na tron wstąpiła Maria I Tudor jego córka tzw. Krwawa Marry. Chciała ona całkowitego powrotu Anglii na łono kościoła Rzymskiego i zakazała czytania Biblii po angielsku, rozpowszechniania jej i drukowania. Nakazała również odprawianie nabożeństw po łacinie, a tych którzy się sprzeciwiali surowo karała więzieniem albo ścięciem głowy, stąd jej krwawy przydomek. W wyniku jej represji śmierć poniosło około 350 osób.

Ostatecznie po 5 latach i ona została ścięta, a jej miejsce zastąpiła jej siostra z innej matki Anny Boleń, królowa Elżbieta. Nakazała ona biskupom wydanie nowej Biblii tzw. Biblii biskupiej i w każdym kościele w Anglii taki egzemplarz Biblii się znajdował. Elżbieta chciała by każdy angielski obywatel miał dostęp do Pisma Św. i każdy kto wchodzi do kościoła mógł czytać tekst Słowa Bożego. W ten sposób w całym kraju, we wszystkich kościołach był egzemplarz Biblii, co doprowadziło do wielkich duchowych zmian, bo kiedy Biblia jest czytana, zmienia życie ludzi.

Po 40 latach rządów Elżbiety tron objął Król Jakub Steward i on nakazał wydanie nowego przekładu Biblii. Oczekiwał że nowe tłumaczenie będzie lepsze od poprzednich i zebrano cały sztab  tłumaczy. 57 osób podzielono na zespoły po 6 osób w trzech ośrodkach uniwersyteckich i tak po latach powstał jeden z najlepszych przekładów „Biblia Króla Jakuba”. Przekład ten do dziś jest bardzo ceniony jako jeden z najwierniejszych przekładów Pisma Św. i doczekał się wielu uwspółcześnień.

Przekład Biblii Króla Jakuba jest też tym przekładem, który powędrował do Nowej Anglii z ówczesnymi emigrantami zasiedlającymi Stany Zjednoczone i był duchowym fundamentem na którym ten kraj powstawał. 

Pierwszym polskim tłumaczeniem obejmującym jedynie Stary Testament jest „Biblia Królowej Zofii” tłumaczona z języka czeskiego w 1455 roku, czyli wtedy kiedy Gutenberg drukuje pierwszą Biblię.

100 lat później w Polsce było już 6 polskich przekładów.

Pierwszym pełnym polskim przekładem jest Biblia Leopolity z 1561 tłumaczona z języka łacińskiego.

Jednak nie uzyskała pozwolenia na wydanie w Polsce i była drukowana w Niemczech.

Przekład ten powstał na uniwersytecie Krakowskim i uchodzi za niezbyt udany pod względem językowym. Pojawia się w nim słownictwo (już wówczas) przestarzałe, gwarowe, występuje też pewna zależność od źródeł czeskich.

W 1563 roku została wydana Biblia Brzeska tłumaczona z języka hebrajskiego, greckiego i łaciny (zwana też „Radziwiłłowską”)

Następnie pojawił się przekład Szymona Budnego znany jako Biblia nieświeska (1570–1572) oraz Biblia Wujka (1599) i Biblia Gdańska (1632), które były aż do połowy XX wieku najpopularniejszymi przekładami Biblii w Polsce.

Na przełomie XIX i XX wieku powstał nowy przekład Tory i większości pozostałych ksiąg Starego Testamentu, wydany na podstawie języków oryginalnych przez Izaaka Cylkowa. Przed Cylkowem w 1871 roku w Wiedniu nakładem A. Reicharda ukazało się tłumaczenie Biblii hebrajskiej pt. Pismo Święte wszystko Starego Przymierza żydowskie i polskie.

Kolejne przekłady dokonywane na podstawie języków oryginalnych zaczęły się pojawiać dopiero w drugiej połowie XX wieku. Pierwszym z nich była Biblia Tysiąclecia, tłumaczona pod kierunkiem benedyktynów z Tyńca, której pierwsze wydanie ukazało się w roku 1965.

W 1975 roku ukazał się nowy przekład Biblii, wydany przez Brytyjskie i Zagraniczne Towarzystwo Biblijne. Przekład ten, znany jest jako Biblia warszawska.

Także w 1975 roku ukazało się pełne wydanie Biblii poznańskiej.

W roku 1997 ukazała się Biblia warszawsko-praska, pełne tłumaczenie wszystkich ksiąg z języków oryginalnych dokonane przez Kazimierza Romaniuka.

W roku 2008 wydane zostało nowe tłumaczenie – Biblia Paulistów – przygotowane przez Towarzystwo Świętego Pawła.

W 2016 roku zakończono prace nad pierwszym w języku polskim, ekumenicznym przekładem Pisma Świętego – Biblią Ekumeniczną. Wzięło w nich udział dwudziestu tłumaczy z siedmiu Kościołów, a konsultacje prowadzono w sumie z jedenastoma Kościołami. Pracę nad przekładem zapoczątkowano w 1994 roku.  17 marca 2018 ogłoszono wydanie całości dzieła w dwóch wersjach różniących się obecnością apokryfów. 

W tłumaczeniu Biblii swoich sił próbowali też literaci, m.in. Artur Sandauer (przekład Księgi Rodzaju), Czesław Miłosz(m.in. Psalmy, Pieśń nad pieśniami, Księga Hioba) oraz Roman Brandstaetter (m.in. Księga Joba, Psalmy).

Ciekawostkami są adaptacje Nowego Testamentu na gwary i regionalne lub środowiskowe odmiany języka:

śląską (Biblia Ślązoka)

góralską (Nowy Testament w przekładzie na gwarę górali Skalnego Podhala)

hip-hopową (Dobra Czytanka wg św. ziom'a Janka)

W 2013 roku Oficyna Wydawnicza „Vocatio” wydała przekład Septuaginty na język polski, którego dokonał Remigiusz Popowski. W 2016 oba przekłady (Starego i Nowego Testamentu) wydano jako Biblia pierwszego Kościoła.

W ostatnich latach pojawiła się Nowa Biblia Gdańska wydana z inicjatywy Śląskiego Towarzystwa Biblijnego (2012), Uwspółcześniona Biblia Gdańska (2017) będąca rewizją protestanckiej Biblii gdańskiej z 1632  oraz Toruński Przekład Nowego Testamentu (2017) zawierający alternatywne tłumaczenia niektórych słów, a także polskie odpowiedniki oryginalnych idiomów, które mogłyby być niezrozumiałe dla współczesnego czytelnika.

Obecnie Oficyna Wydawniczą „Vocatio” kontynuuje pracę nad Nowym Przekładem Dynamicznym, który ma na celu użycie współczesnego polskiego języka, unikającego archaizmów,  z uwzględnieniem słownictwa, którym posługują się dzisiejsi Polacy. Tam, gdzie przekład dosłowny jest zrozumiały, będzie on zachowany, a w trudniejszych miejscach zastosowany zostanie dynamiczny ekwiwalent znaczeniowy.

W 2012 ukazała się Księga Psalmów. W ramach publikacji pilotażowych ukazały się dotąd zeszyty z przekładami: Listu do Rzymian, Listu do Efezjan, Listu do Kolosan, Listu do Filipian, Listów Piotra oraz Listów Jana.  

Praca Zbiorowa: Paweł Jurkowski i Jarosław Korzeniowski