Spojrzenie na Chrystologie najważniejszych mów Dziejów Apostolskich

Jaka jest chrystologia mów w Dziejach Apostolskich? Jaka innymi słowy, była kerygma pierwszego Kościoła?

Znaczenie zmartwychwstania

W każdej przeanalizowanej mowie dostrzegamy nacisk na zmartwychwstanie Jezusa co pozwala nam stwierdzić, że powstanie Jezusa z martwych było główną częścią głoszenia dobrej nowiny i centrum przepowiadania. Mowy są wygłaszane w taki sposób, by dotrzeć do Jezusa wywyższonego, do którego Bóg przyznaje się przez wzbudzenie Go z martwych.

            Począwszy od pierwszej mowy Piotra do kazania Pawła w Atenach uczniowie mocno podkreślają ten fakt (Dz 2:23 – 24) „Gdy według powziętego z góry Bożego postanowienia i planu został wydany, tego wyście rękami bezbożnych ukrzyżowali i zabili, ale Bóg go wzbudził rozwiązawszy więzy śmierci”. W kolejnych mowach ten ryt zostaje zachowany: „Zabiliście Sprawcę życia, którego Bóg wzbudził z martwych” (Dz 3:26). „Wam to Bóg najpierw wzbudziwszy Syna swego, posłał go” (Dz 10:39 – 40). „Jego to zabili, zawiesiwszy na drzewie, ale Bóg wzbudził go trzeciego dnia”, (Dz 13:29 – 30 „zdjęli go z drzewa i złożyli w grobie. Ale Bóg wzbudził go z martwych”, (Dz 17:31) „Gdyż wyznaczył dzień, w którym będzie sądził świat sprawiedliwie przez męża, którego ustanowił, potwierdzając to wszystkim przez wskrzeszenie go z martwych”.

            Jedynie w mowie Szczepana nie dostrzegamy bezpośredniego nacisku na kwestię zmartwychwstania. Ale jak wykazaliśmy przez egzegezę, Szczepan umieszcza takie aluzje przez wskazanie na Józefa mówiąc „sprzedali go do Egiptu, ale Bóg był z nim i wyrwał go ze wszystkich jego ucisków”(Dz 7: 9 – 10). Szczepan w osobie Józefa dostrzega typ wywyższonego, zmartwychwstałego Jezusa, jak również w Mojżeszu. Wydaje się, że powrót i powołanie Mojżesza w ustach Szczepana są uwiarygodnieniem Jezusa przez wskrzeszenie z martwych (Dz 7:30 – 35) szczególnie zwraca uwagę (Dz 7:35): „Tego Mojżesza, którego się zaparli, mówiąc: Kto cię ustanowił przełożonym i sędzią? Tego posłał Bóg jako wodza i wybawiciela”.

            W ten sposób wyłania się wzór przepowiadania pierwszego kościoła, który jest fundamentem dla wczesno – chrześcijańskiej wspólnoty. Zmartwychwstanie dla kościoła pierwszych wieków jest faktem historycznym w który należy uwierzyć. Z tego płynie wniosek teologiczny, że wiara w zmartwychwstałego Jezusa rzeczywiście przynosi oczyszczenie z grzechów, co również zostaje podkreślone w mowach na różnych etapach głoszenia (Dz 2:38, 3:19, 10: 43, 13:38, 17:30). Bez powstania z martwych nie ma przebaczenia grzechów. Jezus może być Zbawicielem tylko wtedy, kiedy zmartwychwstanie naprawdę miało miejsce. W ten sposób Bóg przyznaje się do swojego Syna i Mesjasza, którego posyła dając wszystkim niezbite dowody Jego wiarygodności oraz skuteczności Jego zbawczego dzieła.

 Wydarzenia wielkanocne początkiem pełnej Chrystologii

O jasnej chrystologii przedstawionej w wybranych mowach możemy mówić dopiero od wydarzeń wielkanocnych. To właśnie pod wpływem zmartwychwstania wszystkie mesjańskie obietnice nabierają nowego znaczenia. A Jezus z Nazaretu staje się wiarygodnym Chrystusem i Panem (Dz 2:36) Sprawcą życia (Dz 3:15) Panem wszystkich (Dz 10:36) Sędzią żywych i umarłych (Dz 10:42) Zbawicielem (Dz 13:23). Pojawia się pytanie, czym więc jest zmartwychwstanie Jezusa?

            Na podstawie egzegezy mów możemy z całą pewnością powiedzieć, że zmartwychwstanie jest wywyższeniem Jezusa i podniesieniem Go do godności Chrystusa i Pana (Dz 2:36, 3:15). Zbawcza misja Jezusa nie obejmuje tylko jednego narodu jakim jest Izrael, ale obejmuje krańce ziemi (Dz 1:8) tzn. wszystkie narody, kraje, ludy i języki (Mt 25:32, Ap 5:9.). Jezus nie jest tylko lokalnym Panem lub Panem jednej grupy, ale Panem wszystkich tzn. Jego władza, majestat i panowanie obejmuje cały rodzaj ludzki, a nawet wszechświat. W panowaniu tym zawierają się również wszystkie wydarzenia, jakie mają miejsce pod niebem. Możemy powiedzieć, że historia należy do Jezusa Chrystusa i istnieje z Jego powodu (Kol 1:16).

            Oczywiście chrystologii nie możemy ograniczyć tylko do tego co miało miejsce po zmartwychwstaniu wszak Jezus już wcześniej objawia swój autorytet i pochodzenie, ale dopiero po zmartwychwstaniu Jego Osoba objawia się w całej pełni. Niewątpliwie chrystologia kształtowała się w pierwszych latach kościoła chrześcijańskiego. Z czasem tytuł „Chrystus” (Dz 2:36) zaczyna być używany, jako imię własne, zmartwychwstały Jezus staje się „Jezusem Chrystusem” (Dz 10:36). „Chrystus” staje się imieniem Jezusa, bo Bóg potwierdził Go jako Mesjasza przez cuda i zmartwychwstanie. Gdy Piotr mówi, że „Panem i Chrystusem uczynił go Bóg” (Dz 2:36) ma na myśli właśnie potwierdzenie Jezusa. Jezus Mesjaszem jest od początku, ale teraz zostaje ostatecznie uwiarygodniony. Bóg przyznaje się do Jezusa wobec wszystkich dając niezbite dowody przez cuda (Dz 2:22, 10:38) zmartwychwstanie (Dz 2:24.32, 3:15, 10:40, 13:30) oraz posłanie Ducha Świętego (Dz 2:33.38). Posłanie Ducha jest dowodem ze strony Boga na akceptacje dzieła Jezusa i Jego wywyższenie. Zmartwychwstały Chrystus siedzi obecnie po Prawicy Bożej (Dz 3:34) i błogosławi swój lud w dar Ducha Świętego (Dz 2:38) i wszystko co z posłaniem Ducha Świętego się wiąże czyli duchowe dary.  

                           

Rola znaków i cudów w wybranych mowach

Rola znaków i cudów Jezusa w mowach jest na tyle charakterystyczna, że należy jej poświęcić więcej uwagi. W pierwszej mowie Piotra  (Dz 2:22) cuda i znaki są przedstawione jako potwierdzenie autorytetu Jezusa. Wprawdzie ewangelista Łukasz nie wymienia konkretnych przypadków spektakularnej działalności Jezusa, ale z pewnością ma na myśli szeroki charakter jego uzdrowieńczej służby (Łk 4:18.40 – 41, 5:31 – 32, 7:22, 4:38 – 39, 5:12 – 16, 5:17 – 26, 6:6 – 11) wypędzania demonów (Łk 4:31 – 37, 8:26 – 39, 9:42, 11:14 – 20, 13:32), wskrzeszania umarłych (Łk 7:11 – 17.22, 8:40 – 42.49 – 56). Najwidoczniej te niezwykłe czyny Jezusa musiały być znane części słuchaczy w pierwszej mowie (Dz 2:22). Również kazanie Piotra wygłoszone w Świątyni następuje bezpośrednio po uzdrowieniu chromego (Dz 3:1 – 11). A Piotr wyjaśnia, że uzdrowienie dokonało się nie za sprawą mocy ludzkiej, lecz Jezusa uwielbionego (Dz 3:12 – 13). Jezus po zmartwychwstaniu w dalszym ciągu okazuje swoją moc, ale teraz przez ręce swoich uczniów co jest potwierdzeniem na Jego zmartwychwstanie i uwielbienie. Także w domu Korneliusza znaki i cuda są potwierdzeniem autorytetu posłanego Mesjasza (Dz 10:38). Wraz z Jezusem przychodzi do ludzi Boże Królestwo, a dzieła diabła w ich życiu są przez Niego niszczone. To powinno być dla wszystkim dowodem, że Bóg jest z Nim (Dz 10:38).

            Cuda wprawiały ludzi w zdumienie i pobudzały do zadawania pytań, a w całych Dziejach Apostolskich widzimy, że Łukasz przedstawia je w taki sposób, by wskazać na autentyczność posłania i wielką moc zmartwychwstałego Jezusa (Dz 5:12 – 16, 6:8, 8:6, 14:3, 19:11 – 12). W ten sposób nikt nie może mieć wątpliwości, że Jezus z Nazaretu jest prawdziwym Mesjaszem i Zbawicielem do którego Bóg się przyznaje. On czynił cuda i znaki przed swoją śmiercią, ale teraz także je czyni, co znaczy, że Jezus z Nazaretu naprawdę żyje i udziela swojego błogosławieństwa.

Porównanie wybranych mów w kontekście chrystologicznym

Wybrane mowy w swojej argumentacji są bardzo podobne. Sposób argumentowania różni się w zależności od odbiorców przesłania. Tam, gdzie przemawiający mają przed sobą Żydów odwołują się na poparcie zmartwychwstania do Pism Starego Testamentu (Dz 2:16 – 20, 2:25 – 28, 2:34 – 35, 3:22 – 23, 13:33.35). Czyni to zarówno Piotr w swoich mowach, jak i Paweł. Znamienne są również częste odwołania do historii Izraela i przymierza z Abrahamem oraz Dawidem, a także odwołania do proroków szczególnie gdy audytorium  składa się z części Żydowskiej (Dz 2:30, 3:18.24, 10:43 13:17 – 23.27.32.40).

            Mowa Szczepana jest obszernym przywołaniem historii narodu ze szczególnym uwzględnieniem typów Chrystusa jak Józef i Mojżesz, którym Szczepan poświęca więcej uwagi (Dz 7:10 – 18, 7:20 – 39). Typ proroka jak Mojżesz dostrzegamy też w mowie Piotra w Świątyni (Dz 3:22 – 23). Najprawdopodobniej te podobieństwa w przemowach do Żydów stanowiły powszechny sposób argumentacji. Powoływano się na wypełnienie starotestamentowych przymierzy z Abrahamem i Dawidem (Dz 13:22 – 23.32. 3:25). Odwoływano się również do pism prorockich jak Psalmy (Dz 2:25 – 28), Ks. Izajasza (Dz 3:18, 10:38) Jeremiasza, Joela (Dz 2:17 – 20), pięcioksiąg (Dz 3:22 – 23, 10:39). W ten sposób udowadniano, że Bóg wypełnił swoje obietnice dla narodu dotyczące wyzwolenia i wiecznego królestwa w Jezusie Chrystusie.

Między mowami Piotra, a Pawła zachodzą drobne różnice, co do argumentacji na potwierdzenie zmartwychwstania. Piotr często odwołuje się do świadectwa cudów i znaków, których niewątpliwie był świadkiem podczas towarzyszenia Jezusowi (Dz 2:22, 10:38 – 39, 4:20, ). Paweł natomiast w mowach pomija ten argument, a raczej odwołuje się do swojego osobistego świadectwa jak spotkał Jezusa na drodze do Damaszku (Dz 9:1 – 9, 22:5 – 15, 26:8 - 18) i do pism Starego Testamentu (Dz 13:33 – 35.41). Różnice te wpływają pozytywnie na wiarygodność przekazu Łukasza. Mimo zredagowania przez niego poszczególnych wydarzeń i zapisania głównego rdzenia przesłania, Łukasz dba o to, by zachować indywidualne cechy każdego z mówców.

W mowach do pogan często pomijane jest odwoływanie się do Starego Testamentu zarówno w przypadku Piotra jak i Pawła. Wprawdzie Piotr w domu Korneliusza wskazuje na proroków (Dz 10:43), ale akcent ten jest marginalny i należy go rozpatrywać w  kontekście słuchaczy, którymi byli poganie związani ze Świątynią i tradycją Żydowską. Paweł w mowie na Areopagu całkowicie pomija cytowanie Pism Starego Testamentu, a w to miejsce cytuje greckich filozofów (Dz 17:27 – 28), by przybliżyć słuchaczom Idee Izraelskiego Boga. Taki sposób komunikowania przesłania do pogan wynikał z tego, że poganie nie znali zbyt dobrze lub w ogóle prorockich zapowiedzi posłania Mesjasza, więc taka argumentacja mogła im nie wiele mówić.

Chrystologia wybranych mów

Chrystologia w wybranych mowach przede wszystkim wskazuje na wywyższenie Jezusa i oddanie Mu sprawiedliwości. Niemalże w każdej mowie pojawia się wyraźny nacisk na podniesienie Jezusa z martwych po zadanych cierpieniach (Dz 2:23 – 24, 3:14 – 15, 7:10, 10:39 – 40, 13:28 – 30, 17:31). Jezus z Nazaretu jest Jezusem wywyższonym, który nie pozostał w grobie (Dz 2:24), ale Bóg przywraca Go ponownie do życia, by dać wszystkim do zrozumienia, że Jezus jest Synem Bożym, Świętym, Sprawiedliwym, wywyższonym Panem (Dz 3:13 – 14). Przyznanie się Boga do Jezusa wskazuje na bardzo bliską relację między Nim, a Bogiem, Którego Jezus nazywał swoim Ojcem. Przez zmartwychwstanie Bóg potwierdza mesjańskość Jezusa (Dz 2:22) i Jego zbawczą funkcje, która polega na złożeniu siebie jako ofiary za grzechy ludu ( Dz 2:21, 2:38, 10:43, 13:38 – 39 3:19). 

            Cierpiący Sługa Jahwe, którym był Jezus zostaje wyniesiony na prawicę Bożą po swojej męce (Dz 3:21, 3:18,2:34). Śmierć Jezusa nie jest przypadkowa, ale od początku zaplanowana przez Boga (Dz 2:23, 3:17 - 18). Uczniowie w mowach mówiąc o męce Jezusa wskazują na czas przeszły: Jezus cierpiał i umarł, ale teraz żyje. Obecnie zwiastowanie o Jezusie staje się ewangelią – dobrą nowiną o możliwości przebaczenia grzechów dla każdego, kto w Niego wierzy.

            Jezus jest również ustanowionym przez Boga sędzią wszystkich ludzi (Dz 10:42, 17:31), dlatego wiara w niego jest taka ważna. Oczywiście można nie uwierzyć w Jezusa i nie zaakceptować Go jako Pana i Zbawiciela, ale takie postępowanie jest odrzuceniem daru przebaczenia grzechów jaki Bóg oferuje dla świata w Chrystusie (Dz 13:41). Skutkiem takiego postępowania jest Boży gniew i potępienie, jak mówi Paweł w Antiochii: „zdumiewajcie się i przepadnijcie, bo dokonuję działa za dni waszych.  Dzieła, któremu nigdy nie uwierzycie” (Dz 13:41).

Łukasz w wybranych mowach, a także całych Dziejach Apostolskich nigdzie nie nazywa dosłownie Jezusa Bogiem, ale pozwala czytelnikowi dojść do takich wniosków na podstawie zapisanych treści. Określa natomiast Jezusa tytułami i przypisuje mu funkcje, które są prerogatywami Bożymi. Szczególnie nazywanie Jezusa Panem i odnoszenie do Niego tekstów ze Starego Testamentu, które pierwotnie odnosiły się do Boga, wskazują na Jego boskie pochodzenie (Dz 2:21, 2:25, 2:37, 10:36). Także nazywa Jezusa „Świętym” i „Sprawiedliwym”, co wskazuje na Jego bezgrzeszność i doskonałą moralność jak wykazaliśmy w egzegezie tych tytułów. Świętość w taki sposób rozumiana jest przypisywana w Starym Testamencie jedynie Bogu. Wprawdzie Boże sługi nazywano świętymi, ale nigdy nie była to świętość wynikająca z doskonałego postępowania.

 Należy także zauważyć, że chrystologia boskości Jezusa kształtowała się także w późniejszych latach, co doskonale jest ukazane np. w pismach Apostoła Jana, które były spisywane pod koniec I wieku. Szczególnie ataki podważające prawdziwe człowieczeństwo Jezusa i Jego boskość przyczyniły się do sprecyzowania Jego istoty w I wieku. Argumenty w wybranych mowach zwłaszcza skupiają się na potwierdzeniu Jezusa, jako Bożego Chrystusa, którego Bóg posyła. Ten to, Chrystus jest wypełnieniem wszystkich zapowiedzi proroków (Dz 3:24) o odnowie Izraela, zbawienia, pokoju z Bogiem dla wszystkich ludzi. 

Chrystologię mów możemy określić, jako chrystologię oddolną. Znaczy to, że Jezus z Nazaretu, człowiek, okazuje się Mesjaszem i Zbawicielem potwierdzonym przez zmartwychwstanie i posłanie Ducha Świętego. Jezus daje się poznać, jako Mesjasz od strony ludzkiej i przez kolejne wydarzenia odsłania swoją pełną naturę, aż do wywyższenia i zajęcia miejsca po prawicy Bożej. Bóg przez Jezusa manifestuje się w świecie i przez Niego przemawia do ludzi oferując im dar zbawienia (Dz 4:12). Jezus z Nazaretu, to Jezus człowiek, ale również Jezus Bóg, którą ostatecznie Kościół w odniesieniu do Ojca i Ducha zdefiniuje jako drugą osobę Trójcy Świętej. Tej pełnej istoty Jezusa nie widać na początku Jego służby, ale przez działanie Jezusa, Jego cuda, zmartwychwstanie, posłanie Ducha Świętego i oferowanie daru zbawienia w Jego Imieniu staje się jasne, że osoba Jezusa nie ogranicza się tylko do jego człowieczeństwa.

W wybranych mowach dostrzegamy także nową myśl chrystologiczną, a mianowicie chrystologię koncentryczną. Jak wskazaliśmy w początkowej części tej pracy, chrystologia koncentryczna skupia się na zmartwychwstaniu i uwiarygodnieniu Jezusa. W każdej z rozważanych mów ta idea jest najbardziej uwypuklona.    

Rola tytułów chrystologicznych w wybranych mowach

W niniejszej pracy nie możemy również pominąć roli tytułów chrystologicznych. To z ich pomocą Łukasz komunikuje nam, kim jest Jezus z Nazaretu i przekazuje nam głębsze treści dotyczące Jego osoby. W wybranych mowach Jezus jest nazwany „Panem” (Dz 2:36, 10:36) „Sędzią żywych i umarłych” (Dz 10:42, 17:31) „Świętym i Sprawiedliwym” (Dz 3:14, 7:52) „Dawcą Życia” (Dz 3:15) „Sługą” (Dz 3:13), „Chrystusem” (Dz 2:36, 3:18), „Prorokiem” (Dz 3:22.23), „Synem człowieczym” (Dz 7:56) „Zbawicielem” (Dz 13:23), „Synem” (Dz 13:33) „Święty twój” (Dz 13:35). Powyższe tytuły zostały rozważne w kontekście wybranych mów i na podstawie dokonanej egzegezy możemy powiedzieć, że ściśle są one związane z misją Jezusa i objawiają charakter Jego zbawczego dzieła. Zwracają także uwagę na pozycje i funkcje Jezusa. Wydaje się, że uczniowie właśnie za pomocą tytułów chrystologicznych komunikowali pierwsze najbardziej istotne prawdy chrześcijańskie. Szczególnie w środowisku Judaistycznym tytuły takie jak „Chrystus”, „Sługa”, „Prorok”, „Święty Sprawiedliwy”, „Syn” były wymowne, bo podkreślały wyjątkową relację Jezusa z Bogiem i miały swoje źródło w Starym Testamencie, w powiązaniu z oczekiwaniem na Mesjasza.

            Dla słuchaczy przypisywanie tych tytułów Jezusowi oznaczało wypełnienie Bożych obietnic danych Abrahamowi i Dawidowi, to że ich potomek zasiądzie na tronie i przyniesie wyzwolenie narodowi i wszystkim mieszkańcom ziemi (Rodz 12:3). Tytuł „Pan”, który jest bardzo charakterystyczny dla Łukasza, był wymowny zarówno dla środowiska Żydowskiego jak i pogańskiego. Dla Żydów „Pan”, to Bóg, choć czasami używano tego zwrotu jako grzecznościowego, ale w mowach wyraźnie określanie Jezusa „Panem” wskazuje na boskie Jego funkcje. Dla pogan natomiast „Panem” był rzymski cesarz, więc panowanie Jezusa poganie rozumieli, jako konieczność posłuszeństwa i sprawowania władzy Jezusa nad całym światem. Prawdopodobnie z tego powodu Łukasz tytułu Pan używa częściej niż innych.          Również tytuł przedstawiający Jezusa jako „Sędziego żywych i umarłych” pojawia się w kontekście zwiastowania do pogan, podobnie w mowie Pawła na Areopagu. Może to oznaczać, że w zwiastowaniu do pogan odnoszono do Jezusa tytuły, które oznaczały Jego absolutną władzę nad całym światem właśnie jak „Pan” i „Sędzia”. W tym środowisku te tytuły lepiej niż inne komunikowały panowanie Jezusa nad wszystkimi i zmuszały do podjęcia decyzji poddania się Mu lub odrzucenie Go.  Tytuły „Zbawiciel” i „Dawca życia” mówiły o zbawczej roli Jezusa. On jest Zbawicielem wszystkich ludzi przez przyjęcie na siebie kary za ich grzechy. Przez wiarę w Niego otrzymują nowe życie.

            Jezus nie tylko do nowego życia wprowadza i nim obdarza, ale staje się przewodnikiem na tej, drodze niczym Mojżesz przeprowadzający lud przez Morze Czerwone, a później prowadzący ich do ziemi obiecanej. Jezus przynosi zbawienie i prowadzi wierzących do życia wiecznego. Żydzi szczególnie w Mojżeszu upatrywali typ przyszłego Mesjasza (Dz 3:22 – 23). Mojżesz miał wyjątkową relacje z Bogiem i był dawcą prawa na podstawie, którego Izraelici mieli przystęp do Boga. Nieposłuszeństwo Mojżeszowi było nieposłuszeństwem Bogu. Teraz na wzór Mojżesza wszystkie błogosławieństwa przychodzą przez Jezusa i On jest dawcą prawa Nowego Przymierza na mocy, którego wierzący w Niego (Jezusa) mają przystęp do Boga. Nieposłuszeństwo Jezusowi skutkuje „wytępieniem z ludu” (Dz 3:23) tzn. odsunięciem od Nowotestamentowych błogosławieństw którymi są przyjęcie do Bożej rodziny potwierdzone przez chrzest (Dz 2:38), odpuszczenie grzechów (Dz 3:19, 2:38, 10:43, 13:39), dar Ducha Świętego (Dz 2:38).W konsekwencji odrzucenie Jezusa prowadzi do potępienia (Dz 13:41).

Wezwanie ewangelizacyjne i apel do sumienia

Rozważane mowy oprócz mowy Szczepana zawierają wezwanie ewangelizacyjne. Niekiedy wezwanie to, jest bardzo wyraźne, jak w dzień zielonych świąt, gdy Piotr wzywa zebranych do upamiętania i chrztu w imię Jezusa  (Dz 2:38). W mowie w Świątyni mamy wezwanie do upamiętania i nawrócenia się (Dz 3:19), czy w mowie Pawła na Areopagu, że Bóg wzywa wszędzie wszystkich ludzi aby się upamiętali (Dz 17:30). Innym razem wezwania są mniej zauważalne, ale wskazują kierunek nawrócenia, jak mowa w domu Korneliusza: „kto w niego uwierzy (Jezusa) dostąpi odpuszczenia grzechów” (Dz 10:43), czy mowa Pawła w Antiochii „że w nim (Jezusie) każdy, kto wierzy bywa usprawiedliwiony w tym wszystkim, w czym nie mogliście być usprawiedliwieni przez zakon Mojżesza” (Dz 13:39). W przypadku Żydów w Jerozolimie wezwanie do upamiętania dotyczy odwrócenia się od sprzeciwu wcześniej okazanego Jezusowi i żałowania haniebnego czynu, jakim było zabicie Jezusa (Dz 2:23.36).   Grzech wydania posłanego przez Boga Mesjasza jest wyraźnie uwypuklony (Dz 2:23.36, 3:13 – 15) w ten sposób Piotr porusza sumienia słuchających Żydów, którzy mogli uważać się za sprawiedliwych, a tymczasem popełnili największy z możliwych grzechów zabijając swojego Zbawiciela. Teraz muszą pokutować i upamiętać się okazując posłuszeństwo Jezusowi, którego Bóg uwiarygodnił przez cuda i Zmartwychwstanie. Także Szczepan w swojej mowie wskazuje na ciągłe nieposłuszeństwo Żydów (Dz 7:9.25.35.39.51.52 którego finałem jest zamordowanie Bożego Chrystusa (Dz 7:52). Prawdopodobnie celem Szczepana jest wzbudzić w słuchaczach skruchę i skłonić ich do pokuty oraz uświadomić im, że tradycja Ojców, Świątynia, Zakon i wszyscy prorocy wskazują na „Sprawiedliwego” którym jest Jezus. 

Również w mowach do pogan jest apel do sumienia, gdy Paweł przemawia do Ateńczyków na areopagu mówi że „będąc z rodu Bożego nie powinniśmy sądzić, że bóstwo jest podobne do złota albo srebra, albo do kamienia, wytworu sztuki i ludzkiego umysłu” (Dz 17:29). Podobny apel Pawła miał miejsce w Listrze, gdy poganie chcieli na jego i Barnaby cześć złożyć ofiary (Dz 14:15).

            Wydaje się, ze wskazanie w mowach na konkretne grzechy ma na celu pobudzić sumienie odbiorców i uświadomić konieczność upamiętania oraz posłuszeństwo Chrystusowi. Oczywiście to nie znaczy, że odbiorcy mów tylko w ten sposób zawinili przeciw Bogu, ale te wykroczenia są najbardziej wyraźne i w zdecydowany sposób obciążają słuchaczy.

            Wzór ewangelizacyjny w pierwszych mowach może być dla nas dzisiaj przykładem skutecznego zwiastowania ewangelii. W centrum każdej mowy znajduje się osoba Jezusa Chrystusa. Słuchacze zawsze wezwani są do, odwrócenia się od swoich grzechów i posłuszeństwa Jezusowi, dopiero wtedy kiedy, to uczynią otrzymają Nowotestamentowe błogosławieństwa.